บุรุษ

• บุรุด, บุรุส — obsolete
• ปุรุษ

Borrowed from Sanskrit पुरुष (púruṣa, “man”). Cognate with Pali purisa, Khmer បុរស (borɑh), Lao ບຸຣຸດ (bu rut), ບຸລຸດ (bu lut).

บุรุษ • (bù-rùt)

1. (elegant, gender-neutral) man (person)
   • 1918, พระราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นพิทยาลงกรณ์, “ปลายเรื่อง”, in นิทานเวตาล, โรงพิมพ์ไท, page 209:

     บุรุษพึงฆ่าคนซึ่งตั้งใจจะฆ่าตนได้โดยคลองธรรม

     bù-rùt pʉng kâa kon sʉ̂ng dtâng-jai jà kâa dton dâai dooi klɔɔng-tam

     A man is justified in killing one who has the desire to kill him.

   • 1966, “อังคุลิมาลปริตร”, in ตำนานพระปริตรและพระปริตร, กรุงเทพฯ: ชุมนุมช่าง, page 55:

     อะไรเป็นทรัพย์อย่างประเสริฐของบุรุษในโลกนี้

     à-rai bpen sáp yàang bprà-sə̀ət kɔ̌ɔng bù-rùt nai lôok níi

     What in this world is the best kind of property for men?

   • 1961, ขุนประพันธ์เนติวุฒิ (ช้อย เอมะพรหม), คำ ศาสนดิเลก, “คาถา”, in พุทธชัยมงคล ๘, พระนคร: กรมศิลปากร, page 15:

     ดังบุรุษเอาสาหร่ายและจอกแหนออกจากบ่อน้ำ

     dang bù-rùt ao sǎa-ràai lɛ́ jɔ̀ɔk-nɛ̌ɛ ɔ̀ɔk jàak bɔ̀ɔ-náam

     like a man taking algae and weeds out of a well

2. (elegant) man (male person)
   • 1914, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ, “การศพวัดราชาธิวาศ”, in ประชุมพงษาวดาร, volume 2, พระนคร: โบราณคดีสโมสร, page 5:

     เมื่อบุรุษใดได้ภรรยาดี

     mʉ̂ʉa bù-rùt dai dâai pan-yaa dii

     when any man gets a good wife

   • 1901, “เรื่องต้นพระราชพงษาวดาร”, in พระราชพงษาวดาร, volume 1, พระนคร: กรมศึกษาธิการ, page ข:

     ถ้าบุรุษผู้ใดเปนบิดาของกุมารนี้

     tâa bù-rùt pûu dai bpen bì-daa kɔ̌ɔng gù-maan níi

     should any man be the father of this boy

   • 1938, ศรีบูรพา, “บทนำ”, in ข้างหลังภาพ, กรุงเทพฯ: ดอกหญ้า, published 1987, pages 28–29:

     เห็นชัดว่าเป็นบุรุษคนหนึ่งกับสตรีคนหนึ่ง

     hěn chát wâa bpen bù-rùt kon nʉ̀ng gàp sà-dtrii kon nʉ̀ng

     clearly seen that there were one man and one woman

3. (grammar) grammatical person

• “บุรุษ” in Thai Dictionary Project (TDP) (UC Berkeley 1964) (plus additional data from the Royal Institute of Thailand (RI) and NECTEC's LEXITRON project (LEX)). Searchable online at SEAlang.net.