Sun Yat-sen

Sun Yat-sen (/ˈsʊnˈjɑːtˈsɛn/; 12 November 1866 – 12 Mac 1925) merupakan seorang doktor, revolusioner, negarawan, dan falsafah politik Cina yang mengasaskan Republik China (ROC) dan parti politik pertamanya, Kuomintang (KMT) selaku pemimpin. Beliau bertanggungjawab memimpin gerakan revolusi menggulingkan kerajaan Dinasti Qing menjadi suatu republik pada tahun 1911 dan berkhidmat sebagai Presiden Pemerintah Sementara Republik China pada tahun berikutnya.

Dilahirkan dalam keluarga petani di Guangdong, Sun mendapat pendidikan di luar negara di Hawaii dan kembali ke China untuk menamatkan pengajian dari sekolah perubatan di Hong Kong. Beliau mengetuai revolusioner anti-Qing sulit di China Selatan, United Kingdom, dan Jepun sebagai salah satu daripada Empat Penyamun dan menjadi terkenal sebagai pengasas pelbagai gerakan penentang, termasuk Persatuan Bangkit China dan Tongmenghui. Walaupun beliau dianggap sebagai salah seorang tokoh terpenting China moden, kehidupan politiknya yang berkempen menentang pemerintahan Manchu yang memihak kepada sebuah republik China menampilkan perjuangan berterusan dan tempoh pengasingan yang kerap.

Selepas kejayaan Revolusi 1911, Sun mengisytiharkan penubuhan Republik China tetapi terpaksa melepaskan jawatan presiden kepada jeneral Yuan Shikai yang mengawal Tentera Beiyang yang berkuasa, akhirnya diasingkan di Jepun. Beliau kemudian kembali untuk melancarkan kerajaan revolusioner di selatan China untuk mencabar panglima perang yang menguasai sebahagian besar negara berikutan kematian Yuan pada tahun 1916. Pada tahun 1923, Sun menjemput wakil Komunis Antarabangsa ke Guangzhou untuk menyusun semula KMT dan membentuk Persatuan Bersatu Pertama dengan Parti Komunis China (PKC). Beliau tidak hidup untuk melihat partinya menyatukan negara di bawah penggantinya, Chiang Kai-shek, dalam Ekspedisi Utara. Semasa tinggal di Beijing, Sun meninggal dunia akibat kanser pundi hempedu pada tahun 1925.

Uniknya di kalangan pemimpin China abad ke-20, Sun dihormati di kedua-dua Taiwan (di mana beliau secara rasminya adalah "Bapa Negara") dan di Republik Rakyat China (di mana beliau secara rasminya adalah "Pelopor Revolusi") kerana peranan pentingnya dalam menamatkan pemerintahan Qing dan mengawasi kesimpulan sistem dinasti Cina. Falsafah politiknya, yang dikenali sebagai Tiga Prinsip Rakyat, berusaha untuk memodenkan China dengan memperjuangkan nasionalisme, demokrasi, dan mata pencarian rakyat dalam satu kesatuan yang harmoni etnik (Zhonghua minzu). Falsafah itu diperingati sebagai Lagu Kebangsaan Republik China, yang dikarang oleh Sun.