अरुण
Hindi
Proper noun
अरुण • (aruṇ) m (Delhi) IPA(key): /ə.ɾʊɳ/, [ɐ.ɾʊ̃ɳ]
- (Hinduism) Aruna, son of Kashyapa by Vinata, charioteer of Surya, personification of the dawn
- (astronomy) Uranus
Declension
| singular | |
|---|---|
| direct | अरुण aruṇ |
| oblique | अरुण aruṇ |
| vocative | अरुण aruṇ |
See also
| Solar System in Hindi · सौरमंडल (saurmaṇḍal) (layout · text) | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Star | सूर्य (sūrya) | |||||||||||||||||
| IAU planets and notable dwarf planets |
बुध (budh) | शुक्र (śukra) | पृथ्वी (pŕthvī) | मंगल (maṅgal) | बृहस्पति (bŕhaspati) | शनि (śani) | अरुण (aruṇ) | वरुण (varuṇ) | यम (yam) | |||||||||
| Notable moons |
— | — | चंद्रमा (candramā) | — | ||||||||||||||
Sanskrit
Alternative scripts
Alternative scripts
- অৰুণ (Assamese script)
- ᬅᬭᬸᬡ (Balinese script)
- অরুণ (Bengali script)
- 𑰀𑰨𑰲𑰜 (Bhaiksuki script)
- 𑀅𑀭𑀼𑀡 (Brahmi script)
- အရုဏ (Burmese script)
- અરુણ (Gujarati script)
- ਅਰੁਣ (Gurmukhi script)
- 𑌅𑌰𑍁𑌣 (Grantha script)
- ꦄꦫꦸꦟ (Javanese script)
- 𑂃𑂩𑂳𑂝 (Kaithi script)
- ಅರುಣ (Kannada script)
- អរុណ (Khmer script)
- ອຣຸຓ (Lao script)
- അരുണ (Malayalam script)
- ᠠᡵᡠᢏᠠ (Manchu script)
- 𑘀𑘨𑘳𑘜 (Modi script)
- ᠠᠷᠤᢏᠠ᠋ (Mongolian script)
- 𑦠𑧈𑧔𑦼 (Nandinagari script)
- 𑐀𑐬𑐸𑐞 (Newa script)
- ଅରୁଣ (Odia script)
- ꢂꢬꢸꢠ (Saurashtra script)
- 𑆃𑆫𑆶𑆟 (Sharada script)
- 𑖀𑖨𑖲𑖜 (Siddham script)
- අරුණ (Sinhalese script)
- 𑩐𑩼𑩒𑩪 (Soyombo script)
- 𑚀𑚤𑚰𑚘 (Takri script)
- அருண (Tamil script)
- అరుణ (Telugu script)
- อรุณ (Thai script)
- ཨ་རུ་ཎ (Tibetan script)
- 𑒁𑒩𑒳𑒝 (Tirhuta script)
- 𑨀𑨫𑨃𑨘 (Zanabazar Square script)
Etymology
From Proto-Indo-Iranian *Harunás, and cognate with Avestan 𐬀𐬎𐬭𐬎𐬥𐬀 (auruna, “light brown, tan”). The root is related to अरुष (aruṣá, “reddish”); see there for more.[1]
Pronunciation
- (Vedic) IPA(key): /ɐ.ɾu.ɳɐ́/
- (Classical Sanskrit) IPA(key): /ɐ.ɾu.ɳɐ/
Adjective
अरुण • (aruṇá) stem
Declension
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | अरुणः (aruṇáḥ) | अरुणौ (aruṇáu) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
अरुणाः (aruṇā́ḥ) अरुणासः¹ (aruṇā́saḥ¹) |
| accusative | अरुणम् (aruṇám) | अरुणौ (aruṇáu) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
अरुणान् (aruṇā́n) |
| instrumental | अरुणेन (aruṇéna) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणैः (aruṇáiḥ) अरुणेभिः¹ (aruṇébhiḥ¹) |
| dative | अरुणाय (aruṇā́ya) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| ablative | अरुणात् (aruṇā́t) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| genitive | अरुणस्य (aruṇásya) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणानाम् (aruṇā́nām) |
| locative | अरुणे (aruṇé) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणेषु (aruṇéṣu) |
| vocative | अरुण (áruṇa) | अरुणौ (áruṇau) अरुणा¹ (áruṇā¹) |
अरुणाः (áruṇāḥ) अरुणासः¹ (áruṇāsaḥ¹) |
- ¹Vedic
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | अरुणा (aruṇā́) | अरुणे (aruṇé) | अरुणाः (aruṇā́ḥ) |
| accusative | अरुणाम् (aruṇā́m) | अरुणे (aruṇé) | अरुणाः (aruṇā́ḥ) |
| instrumental | अरुणया (aruṇáyā) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणाभिः (aruṇā́bhiḥ) |
| dative | अरुणायै (aruṇā́yai) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणाभ्यः (aruṇā́bhyaḥ) |
| ablative | अरुणायाः (aruṇā́yāḥ) अरुणायै² (aruṇā́yai²) |
अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणाभ्यः (aruṇā́bhyaḥ) |
| genitive | अरुणायाः (aruṇā́yāḥ) अरुणायै² (aruṇā́yai²) |
अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणानाम् (aruṇā́nām) |
| locative | अरुणायाम् (aruṇā́yām) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणासु (aruṇā́su) |
| vocative | अरुणे (áruṇe) | अरुणे (áruṇe) | अरुणाः (áruṇāḥ) |
- ¹Vedic
- ²Brāhmaṇas
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | अरुणी (aruṇī́) | अरुण्यौ (aruṇyàu) अरुणी¹ (aruṇī́¹) |
अरुण्यः (aruṇyàḥ) अरुणीः¹ (aruṇī́ḥ¹) |
| accusative | अरुणीम् (aruṇī́m) | अरुण्यौ (aruṇyàu) अरुणी¹ (aruṇī́¹) |
अरुणीः (aruṇī́ḥ) |
| instrumental | अरुण्या (aruṇyā́) | अरुणीभ्याम् (aruṇī́bhyām) | अरुणीभिः (aruṇī́bhiḥ) |
| dative | अरुण्यै (aruṇyái) | अरुणीभ्याम् (aruṇī́bhyām) | अरुणीभ्यः (aruṇī́bhyaḥ) |
| ablative | अरुण्याः (aruṇyā́ḥ) अरुण्यै² (aruṇyái²) |
अरुणीभ्याम् (aruṇī́bhyām) | अरुणीभ्यः (aruṇī́bhyaḥ) |
| genitive | अरुण्याः (aruṇyā́ḥ) अरुण्यै² (aruṇyái²) |
अरुण्योः (aruṇyóḥ) | अरुणीनाम् (aruṇī́nām) |
| locative | अरुण्याम् (aruṇyā́m) | अरुण्योः (aruṇyóḥ) | अरुणीषु (aruṇī́ṣu) |
| vocative | अरुणि (áruṇi) | अरुण्यौ (áruṇyau) अरुणी¹ (áruṇī¹) |
अरुण्यः (áruṇyaḥ) अरुणीः¹ (áruṇīḥ¹) |
- ¹Vedic
- ²Brāhmaṇas
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | अरुणम् (aruṇám) | अरुणे (aruṇé) | अरुणानि (aruṇā́ni) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
| accusative | अरुणम् (aruṇám) | अरुणे (aruṇé) | अरुणानि (aruṇā́ni) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
| instrumental | अरुणेन (aruṇéna) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणैः (aruṇáiḥ) अरुणेभिः¹ (aruṇébhiḥ¹) |
| dative | अरुणाय (aruṇā́ya) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| ablative | अरुणात् (aruṇā́t) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| genitive | अरुणस्य (aruṇásya) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणानाम् (aruṇā́nām) |
| locative | अरुणे (aruṇé) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणेषु (aruṇéṣu) |
| vocative | अरुण (áruṇa) | अरुणे (áruṇe) | अरुणानि (áruṇāni) अरुणा¹ (áruṇā¹) |
- ¹Vedic
Noun
अरुण • (aruṇá) stem, m
- a name for the sun
- also of his charioteer, or the dawn personified as the son of Kashyapa by Vinata
- the colour of the dawn, dark red, or the mixture of red and black
- tawny (the colour)
- the redness of sunset
- (pathology) a kind of leprosy, with red spots and insensibility of the skin
- (New Sanskrit) (astronomy) Uranus
Declension
| singular | dual | plural | |
|---|---|---|---|
| nominative | अरुणः (aruṇáḥ) | अरुणौ (aruṇáu) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
अरुणाः (aruṇā́ḥ) अरुणासः¹ (aruṇā́saḥ¹) |
| accusative | अरुणम् (aruṇám) | अरुणौ (aruṇáu) अरुणा¹ (aruṇā́¹) |
अरुणान् (aruṇā́n) |
| instrumental | अरुणेन (aruṇéna) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणैः (aruṇáiḥ) अरुणेभिः¹ (aruṇébhiḥ¹) |
| dative | अरुणाय (aruṇā́ya) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| ablative | अरुणात् (aruṇā́t) | अरुणाभ्याम् (aruṇā́bhyām) | अरुणेभ्यः (aruṇébhyaḥ) |
| genitive | अरुणस्य (aruṇásya) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणानाम् (aruṇā́nām) |
| locative | अरुणे (aruṇé) | अरुणयोः (aruṇáyoḥ) | अरुणेषु (aruṇéṣu) |
| vocative | अरुण (áruṇa) | अरुणौ (áruṇau) अरुणा¹ (áruṇā¹) |
अरुणाः (áruṇāḥ) अरुणासः¹ (áruṇāsaḥ¹) |
- ¹Vedic
Descendants
- Malayalam: അരുൺ (aruṇ), അരുണൻ (aruṇaṉ)
- → Old Javanese: aruṇa
- Telugu: అరుణము (aruṇamu)
- Telugu: అరుణ (aruṇa)
- Bengali: অরুণ (orun)
- Thai: อรุณ (à-run)
References
- ^ Mayrhofer, Manfred (1992), “aruṇá-”, in Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan][1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 113
Further reading
- Monier Williams (1899), “अरुण”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 88, column 2.
- Wilson Sanskrit-English Dictionary (2nd Ed. 1832)