gwóźdź

• góźdź

Inherited from Proto-Slavic *gvozdь. First attested in the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɡvɔːɕt͡ɕʲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɡvoɕt͡ɕʲ/

gwóźdź m inan

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) nail (metal rod with a sharp tip on one end and a flattened head on the other which is struck with a hammer to drive it into something)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page gl. 148b:

     Ipse enim crucem, claues, gosdze, lanceam... praesentabit

     [Ipse enim crucem, claues, goździe, lanceam... praesentabit]

   • 1868 [1455], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[2], volume XIV (quotation in Old Polish; overall work in Polish, Latin, and Old Polish), page 439:

     Ministerialis... recognovit, quod vidit quinque currus..., unum currum przewroczony et penes eosdem currus fenum... et farina... disparsa fuerunt et cisticula una parwa vyeko rosbitho et circa aliam cisticulam zawyassha z gosdzyow *vyczagnyana

     [Ministerialis... recognovit, quod vidit quinque currus..., unum currum przewrocony et penes eosdem currus fenum... et farina... disparsa fuerunt et cisticula una parwa wieko rozbito et circa aliam cisticulam zawiasa z goździow wyciągniona]

   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], 33, 55:

     A iestli nye bødzecze chezecz bidliczelow zemye *zagladicz, ktorzi sø zostali, bødø wam iako gosdze w oczy a iako kopye w bokv

     [A jestli nie będziecie chcieć bydlicielow ziemie zagładzić, ktorzy są zostali, będą wam jako goździe w oczy a jako kopie w boku]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 22, 3:

     A wyele zelyaza ku goszdzom drzwyanim... prziprawyl

     [A wiele żelaza ku goździom drzwianym... przyprawił]

   • 1874-1891 [1462], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[5], [6], [7]}, volume XXV, page 270:

     Goscz clavis

     [Goźdź clavis]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 93:

     Gozdzie gladii

     [Goździe gladii]

   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[8], Greater Poland, page 21 arg:

     Yezukrista przybywszy gwozdzmy ku krzyzu, odzyenye yego wrozø rozdzelyly sø wlodyczy

     [Jezukrysta przybiwszy gwoźdźmi ku krzyżu, odzienie jego wrożą rozdzielili są włodycy]

   • 1882 [XV ex.], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎^[9], page 279:

     Thego Yezvsza... przykazvyemi y podlvg prava szkazvyeni, aby gwozdzmi zelyaznymy na krzyzv byl przybyth za thy vyszthąpi, za kthore yesth oszkarzon

     [Tego Jezusa... przykazujemy i podług prawa skazujemy, aby gwoźdźmi żelaznymi na krzyżu był przybit za ty występy, za ktore jest oskarżon]

   • 1882 [XV ex.], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎^[10], page 292:

     O boze, ktory dlya othkupyenya szwyatha chczyalesz szye narodzycz,... na krzyz gwozdzmy przybycz

     [O Boże, ktory dla otkupienia świata chciałeś się narodzić,... na krzyż gwoźdźmy przybić]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 28v:

     Clauus ein nagel vel est vestis purpurea vel gubernaculum nauis scilicet manica temonis gosdz

     [Clauus ein nagel vel est vestis purpurea vel gubernaculum nauis scilicet manica temonis goźdź]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 59r:

     Gumphus ein huffnagel vel vncus pothkowny gosdz

     [Gumphus ein huffnagel vel vncus podkowny goźdź]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 28v:

     Differentia est inter clavam clauem et clawm versus: clava ky ferit caluis klucz aperit claws goszdz duo extrema iungit

     [Differentia est inter clavam clauem et clawm versus: clava ky ferit caluis klucz aperit claws goźdź duo extrema iungit]

   • 1921-2024 [c. 1500], Slavia Occidentalis‎^[11], volume XII, page 162:

     Gozdzmy na krzis przibiyaly

     [Goźdźmi na krzyż przybijali]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[12], page 480:

     A przed stana a vschytky przypravy smyerczy yego, to yest: krzysz, vlocznya, gvozdzye

     [A przed stana a wszytki przyprawy śmierci jego, to jest: krzyż włocznia, gwoździe]

   • 1885-2024 [XV], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[13], volume III, page 180:

     Traphiles gvuscz wyrzch (leg. w wirzch) rem attigisti acu

     [Traphiles gwóźdź w wirzch rem attigisti acu]

• Polish: gwóźdź
• Silesian: gwōźdź

• Boryś, Wiesław (2005), “gwóźdź”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017), “gwóźdź”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000), “gwóźdź”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965), “gwóźdź”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• “gwóźdź, góźdź”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 2, Wrocław, Kraków, Warsaw: Polish Academy of Sciences, 1959, page 532
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “gwóźdź, góźdź”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “gwóźdź”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

• góźdź (obsolete)

Inherited from Old Polish gwóźdź. Sense 2 is a semantic loan from French clou.

• IPA^(key): /ˈɡvuɕt͡ɕ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -uɕt͡ɕ
• Syllabification: gwóźdź

gwóźdź m inan (diminutive gwoździk, related adjective gwoździowy)

1. nail (metal rod with a sharp tip on one end and a flattened head on the other, which is struck with a hammer to drive it into something)
3. clou (greatest attraction of an event or period)

   Synonym: clou

4. (obsolete, card games) exchange (in vint: act of exchanging one card between two partners)
5. (obsolete) synonym of czop (“barrel plug”)
6. (obsolete) tang (part of the blade of a knife or bladed weapon that fits into the handle)
7. (obsolete, rare, figuratively) synonym of kłopot
8. (Middle Polish) bullseye (center of the shooting target)

   Synonym: środek tarczy

9. (Middle Polish) peg (pin for tightening the strings in an instrument)

   Synonym: stroik

• gwóźdź in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• gwóźdź in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa; Stanisław Rospond; Witold Taszycki; Stefan Hrabec; Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023), “gwóźdź”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814), “gwóźdź”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861), “gwóźdź”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “gwóźdź”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 953
• gwoźdź in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego