ჰეჲა
Laz
Alternative forms
Etymology
Inherited from Proto-Kartvelian *e-.
Pronoun
ჰეჲა • (heya) (Latin spelling heya) (Vitse–Arkabi, Peroniti)
- (third person singular pronoun); he, she, it
- Synonym: ჰე (he)
- ჰეჲა დიდო ქორბალა ნარენ შენი ძღალა ვარუღუნ.
- heya dido korbala naren şeni żğala varuğun.
- He's so greedy that he can't get enough.
- (Khopa) (by placing after the nominative clause) ...someone he is, ...the thing he is
- ისმაილიზ მუ უწვანა ნიკარდამს. ხოლო ნაუჩქინ ჰეჲა იქიფს.
- ismailiz mu uǯvana niǩardams. xolo nauçkin heya ikips.
- No matter what you say to Ismail, he'll stoop to it. He still does his own thing.
Usage notes
- In all polysyllabic forms having the stem ჰიმუ- ~ ჰემუ- ~ ემუ- (himu- ~ hemu- ~ emu-), accent is on the vowel უ (u); ჰიმუ, ჰიმუქ, ჰიმუშა ..., ჰემუქ, ჰემუზ ... (himu, himuk, himuşa ..., hemuk, hemuz ...).
Inflection
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) | სი (si) | ჰიმ (him) | შკუ (şǩu) | ტკვა (ťǩva) | ჰინი (hini) |
| ergative | ჰიმუქ (himuk) | ჰინიქ (hinik) | ||||
| dative | ჰიმუს (himus) | ჰინის (hinis) | ||||
| genitive | შკიმი (şǩimi) | სკანი (sǩani) | ჰიმუშ(ი) (himuş(i)) | შკუნი (şǩuni) | ტკვანი (ťǩvani) | ჰინიშ(ი) (hiniş(i)) |
| ambidirective | შკიმინდე (şǩiminde), შკიმდე (şǩimde), შკიმდა (şǩimda) | სკანინდე (sǩaninde), სკანდე (sǩande), სკანდა (sǩanda) | ჰიმუშე (himuşe), ჰიმუშა (himuşa) | შკუნინდე (şǩuninde), შკუნდე (şǩunde), შკუნდა (şǩunda) | ტკვანინდე (ťǩvaninde), ტკვანდე (ťǩvande), ტკვანდა (ťǩvanda) | ჰინიშე (hinişe), ჰინიშა (hinişa) |
| locative | ჰიმუს (himus) | ჰინის (hinis) | ||||
| instrumental | ჰიმუთე (himute) | ჰინითე (hinite) | ||||
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) | სი (si) | ჰიმ (him) | შკუ (şǩu) | ტკვა (ťǩva) | ჰინი (hini) |
| ergative | ჰიმუ (himu) ~ ჰიმ (him) | |||||
| dative | ||||||
| genitive | შკიმი (şǩimi) | სკანი (sǩani) | ჰიმუშ(ი) (himuş(i)) | შკუნი (şǩuni) | ტკვანი (ťǩvani) | ჰინიშ(ი) (hiniş(i)) |
| ambidirective | შკიმდა (şǩimda) | სკანდა (sǩanda) | ჰიმუშა (himuşa) | შკუნდა (şǩunda) | ტკვანდა (ťǩvanda) | ჰინიშა (hinişa) |
| locative | ჰიმუ (himu) ~ ჰიმ (him) | ჰინი (hini) | ||||
| instrumental | ჰიმუთე (himute) | ჰინითე (hinite) | ||||
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) | სი (si) | ჰეჲა (heya) | ჩქუ (çku) / ჩქუნ (çkun) | თქვა (tkva) / თქვან (tkvan) | ჰენთერე (hentere) |
| ergative | ჰეჲაქ (heyak) ~ ჰემუქ (hemuk) | ჰენთერექ (henterek) | ||||
| dative | ჰეჲას (heyas) ~ ჰეჲაზ (heyaz) ~ ჰემუს (hemus) ~ ჰემუზ (hemuz) | ჰენთერეს (henteres) ~ ჰენთერეზ (henterez) | ||||
| genitive | ჩქიმი (çkimi) | სქანი (skani) | ჰეჲაშ(ი) (heyaş(i)) ~ ჰემუშ(ი) (hemuş(i)) | ჩქუნი (çkuni) | თქვანი (tkvani) | ჰენთერეშ(ი) (hentereş(i)) |
| directive | ჩქიმდა (çkimda) | სქანდა (skanda) | ჰეჲაშა (heyaşa) ~ ჰემუშა (hemuşa) | ჩქუნდა (çkunda) | თქვანდა (tkvanda) | ჰენთერეშა (hentereşa) |
| ablative | ჩქიმდენ (çkimden) | სქანდენ (skanden) | ჰეჲაშენ (heyaşen) ~ ჰემუშენ (hemuşen) | ჩქუნდენ (çkunden) | თქვანდენ (tkvanden) | ჰენთერეშენ (hentereşen) |
| locative | მა (ma) | სი (si) | ჰეჲას (heyas) ~ ჰეჲაზ (heyaz) ~ ჰემუს (hemus) ~ ჰემუზ (hemuz) | ჩქუ (çku) | თქვა (tkva) | ჰენთერეს (henteres) ~ ჰენთერეზ (henterez) |
| instrumental | ჰეჲათე (heyate) ~ ჰემუთე (hemute) | ჰენთერეთე (henterete) | ||||
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) | სი (si) | ჰეჲა (heya) | ჩქუ (çku) / ჩქუნ (çkun) | თქვა (tkva) / თქვან (tkvan) | ჰენთეფე (hentepe) |
| ergative | ჰეჲაქ (heyak) ~ ჰემუქ (hemuk) | ჰენთეფექ (hentepek) | ||||
| dative | ჰეჲას (heyas) ~ ჰეჲაზ (heyaz) ~ ჰემუს (hemus) ~ ჰემუზ (hemuz) | ჰენთეფეს (hentepes) ~ ჰენთეფეზ (hentepez) | ||||
| genitive | ჩქიმი (çkimi) | სქანი (skani) | ჰეჲაშ(ი) (heyaş(i)) ~ ჰემუშ(ი) (hemuş(i)) | ჩქუნი (çkuni) | თქვანი (tkvani) | ჰენთეფეშ(ი) (hentepeş(i)) |
| directive | ჩქიმდე (çkimde) | სქანდე (skande) | ჰეჲაშე (heyaşe) ~ ჰემუშე (hemuşe) | ჩქუნდე (çkunde) | თქვანდე (tkvande) | ჰენთეფეშე (hentepeşe) |
| ablative | ჩქიმდენ (çkimden) | სქანდენ (skanden) | ჰეჲაშენ (heyaşen) ~ ჰემუშენ (hemuşen) | ჩქუნდენ (çkunden) | თქვანდენ (tkvanden) | ჰენთეფეშენ (hentepeşen) |
| locative | ჰეჲას (heyas) ~ ჰეჲაზ (heyaz) ~ ჰემუს (hemus) ~ ჰემუზ (hemuz) | ჰენთეფეს (hentepes) ~ ჰენთეფეზ (hentepez) | ||||
| instrumental | ჰეჲათე (heyate) ~ ჰემუთე (hemute) | ჰენთეფეთე (hentepete) | ||||
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) / მან (man) | სი (si) / სინ (sin) | ეჲა (eya) ~ იჲა (iya) | ჩქინ (çkin) | თქვან (tkvan) | ენთეფე (entepe) |
| ergative | ემუქ (emuk) | ენთეფექ (entepek) | ||||
| dative | ემუს (emus) ~ ემუზ (emuz) | ენთეფეს (entepes) ~ ენთეფეზ (entepez) | ||||
| genitive | ჩქიმი (çkimi) | სქანი (skani) | ემუშ(ი) (emuş(i)) | ჩქინი (çkini) | თქვანი (tkvani) | ენთეფეშ(ი) (entepeş(i)) |
| directive | ჩქიმდა (çkimda) | სქანდა (skanda) | ემუშა (emuşa) | ჩქინდა (çkinda) | თქვანდა (tkvanda) | ენთეფეშა (entepeşa) |
| ablative | ჩქიმდენ (çkimden) | სქანდენ (skanden) | ემუშენ (emuşen) | ჩქინდენ (çkinden) | თქვანდენ (tkvanden) | ენთეფეშენ (entepeşen) |
| locative | ემუს (emus) ~ ემუზ (emuz) | ენთეფეს (entepes) ~ ენთეფეზ (entepez) | ||||
| instrumental | ემუთე (emute) | ენთეფეთენ (entepeten) | ||||
| case | singular | plural | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1st person |
2nd person |
3rd person |
1st person |
2nd person |
3rd person | |
| absolutive | მა (ma) / მან (man) | სი (si) / სინ (sin) | ეჲა (eya) ~ იჲა (iya) | ჩქინ (çkin) | თქვან (tkvan) | ენთეფე (entepe) |
| ergative | ემუქ (emuk) | ენთეფექ (entepek) | ||||
| dative | ემუს (emus) ~ ემუზ (emuz) | ენთეფეს (entepes) ~ ენთეფეზ (entepez) | ||||
| genitive | ჩქიმი (çkimi) | სქანი (skani) | ემუშ(ი) (emuş(i)) | ჩქინი (çkini) | თქვანი (tkvani) | ენთეფეშ(ი) (entepeş(i)) ~ ენთეფეჲი (entepeyi) |
| directive | ჩქიმდა (çkimda) | სქანდა (skanda) | ემუშა (emuşa) | ჩქინდა (çkinda) | თქვანდა (tkvanda) | ენთეფეშა (entepeşa) |
| ablative | ჩქიმდენ (çkimden) | სქანდენ (skanden) | ემუშენ (emuşen) | ჩქინდენ (çkinden) | თქვანდენ (tkvanden) | ენთეფეშენ (entepeşen) |
| locative | ემუს (emus) ~ ემუზ (emuz) | ენთეფეს (entepes) ~ ენთეფეზ (entepez) | ||||
| instrumental | ემუთე (emute) | ენთეფეთენ (entepeten) | ||||
References
- Klaproth, Julius (1823), Asia polyglotta, Paris: A. Schubart, page 122: “eja”
- Kojima, Gôichi (2012–), “heya”, in Temel Lazca-Türkçe Sözlük Taslağı[1] (in Turkish)
- Tandilava, Ali (2013), “ჰეა”, in Merab Čuxua, Natela Kutelia, Lile Tandilava, Lali Ezugbaia, editors, Lazuri leksiḳoni [Laz Dictionary][2], online version prepared by Levan Vašaḳiʒe, Tbilisi